امروزه، گسترش فضای مجازی و نفوذ تکنولوژی اینترنتی میان خانواده ها، تاثیرات مثبت و منفی بسیار زیادی در نگرش، رفتار فرزندان و روش تعلیم و تربیت آنان ایجاد کرده است.
این تاثیر گذاری در زمینه تعلیم و تربیت هم نقش داشته و حتی موجب بروز آسیب های شخصیتی و رفتاری گوناگونی مثل اعتیاد به فضای مجازی، انزوای اجتماعی، اتلاف وقت، کاهش ارتباطات خانوادگی و … شده است.
باتوجه به اینکه نمی توان از تاثیرات مثبت فضای مجازی و نقش آن در تعلیم و تربیت چشم پوشی کرد، خانواده ها می توانند با مدیریت صحیح و سنجیده، تاثیرات منفی این فضا را کاهش دهند.
نقش فضای مجازی در تعلیم و تربیت
با شیوع ویروس کرونا در طول دو سال گذشته، اغلب تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان و حتی آموزش در سطوح دانشگاهی، وابسته به فضای مجازی بوده است.
امکان ارتباطات مجازی و برگزاری کلاس های آموزشی در فضای مجازی و بستر آنلاین به افراد کمک کرده تا همواره در امر تعلیم و آموزش فعال باشند و تا حدودی از سیر پیشرفت و ترقی عقب نمانند.
حقیقت این است که چه بخواهیم و نخواهیم، پیشرفت فناوری ماهواره‌ای و گسترش تعاملات فرهنگی در اینترنت و تحولات عظیم ناشی از این تغییرات، می‌توانند به بحران تربیتی و هویتی افراد منتهی شود.
فضای مجازی به عنوان اصلی‌ترین فضای اقامتی ذهنی زندگی افراد در طول روز، نیازمند آموزش و فرهنگ‌سازی است.
منظور از فرهنگ استفاده از فضای مجازی، نحوه استفاده صحیح و درست از منابع این تکنولوژی است.
گسترش فضای مجازی در بستر اینترنت، آثار مثبت و منفی گوناگونی را در زمینه روابط اجتماعی و آداب و اخلاق خانوادگی به همراه داشته و به طور کلی باعث تأثیر فضای مجازی در تربیت شده است.
در این مطلب به تاثیرات مثبت و منفی اینترنت و نقش فضای مجازی در تعلیم و تربیت خواهیم پرداخت و در ادامه راهکارهایی در جهت ایجاد فضایی امن برای حضور کاربران کودک و نوجوان و استفاده بهینه از این تکنولوژی ارائه خواهیم داد.
دهکده ای کوچک به نام فضای مجازی
خوب است بدانید که عصر حاضر را «عصر جریان های اجتماعی» و تحول نامیده اند. در چنین زمانی که فضای مجازی و تاثیرات شگرف اینترنت موجب بروز تغییرات و تحولات در هنجارها و ناهنجارها، عقاید و ارزش ها شده است، فضای مجازی جهان را به دهکده ای کوچک و دست‌یافتنی تبدیل کرده که تمام مردم دنیا را از نقاط مختلف، کوچک و بزرگ با فرهنگ و باورهای متفاوت به یکدیگر متصل و مرتبط نموده است.
تعلیم و تربیت در واقع گسترش شرایط برنامه‌ریزی شده و سنجیده ای برای شکوفا کردن افراد در جهت رشد به سوی اهداف مثبت و مطلوب است.
آنچه در این زمان برای والدین و سرپرستان مهم است، شناخت چالش های تربیتی این ابزار مدرن و آشنایی با مبانی تعلیم و تربیت و نحوه برخورد با این تکنولوژی است. امروزه با مفهوم جدیدی از تعلیم و تربیت رو به رو هستیم و باید تأثیر فضای مجازی در تربیت را بررسی کنیم.
راهکارهای حفاظت از فرزندان در اینترنت
- گفتگوی شفاف درباره فضای مجازی با فرزندان
خوب است با فرزندان خود واضح درباره اتفاقات جدیدی که ممکن است در فضای مجازی پیش روی آنها باشد صحبت کنید و از آنان بخواهید در مواجهه با رفتارهای غلط و نامناسب، فوراً این موضوع را با شما در میان بگذارند.
از فرزندانتان بخواهید توضیحاتی راجع به کسانی که با آنها در ارتباط هستند، به شما ارائه کنند و همواره خطرات احتمالی را گوشزد کنید و آنها را آماده کنید که اگر با موقعیت ها و افراد مشکوکی روبرو شدند، طرز برخورد با آنها را بدانند. نسبت به حالات فرزندان خود ضمن استفاده از اینترنت هوشیار و آگاه باشید. مثلا آیا غمگین و عصبی، پنهان کار و مضطرب به نظر می‌رسند یا خیر؟
- تسلط بر اینترنت و استفاده از تکنولوژی برای محافظت از فرزندان
حالا که شما والدینی هستید که گوشی تلفن همراه هوشمند و مجهز به تکنولوژی اینترنت در اختیار کودک یا نوجوان خود قرار داده اید، باید خود را مجهز به دانش فضای مجازی کنید.
درباره این مقوله مطالعه و آگاهی داشته باشید. در فضای اینترنت به گشت و گذار بپردازید و از موتورهای جستجو استفاده کرده و همواره شناخت و آگاهی خود را در این مورد افزایش دهید تا بتوانید با استفاده از دانش خود و ابزارهایی که امکان کنترل والدین در بستر اینترنت را فراهم می‌کنند، شرایطی را مهیا کنید تا فرزندانتان تجربه آنلاین ایمنی داشته باشند.
باید بدانید آن زمان که که اطلاعات شما درست، به روز و دقیق باشد نظارت و حفاظت شما از دنیای مجازی پیش روی فرزندانتان هم به صورت مستقیم یا غیر مستقیم دقیق تر خواهد بود.
- داشتن قواعد منطقی برای مدیریت تلفن همراه و استفاده از اینترنت
قرار این است که قوانینی را برای فرزندانتان در نظر بگیرید که با توجه به گستردگی ارتباط و استفاده مفید از این دستگاه، بتوانند با مدیریت درست از فواید آن بهره مند شوند.
همانطور که استفاده از هر دستگاهی و حضور در هر فضایی قوانین ویژه خود را دارد، استفاده از این دستگاه و حضور در فضای مجازی نیز قاعده مشخصی باید داشته باشد. بنابراین باید تعیین شود که چه موقع و برای چه مدتی از اینترنت استفاده شده و چه کارهایی باید و نباید انجام شود.
هرگاه متوجه خطای احتمالی نظیر بدرفتاری و بد اخلاقی اینترنتی، حضور در سایت ها و صفحاتی که طبق قاعده نباید بروند، گفتن هر آنچه که نباید بگویند و … شدید، باید با آنها به صورت نظارتی و توضیحی برخورد شود.
کودکان و نوجوانان را ترغیب کنید که فقط متمرکز و متکی به دنیای مجازی نباشند، همواره سرگرم و مشغول دنیا و فعالیت‌های واقعی هم باشند. زندگی و کسب تجربه در فضای واقعی اتفاق می‌افتد و نگذارید تأثیر فضای مجازی در تربیت به صورت معکوس عمل کند.
- دنیای واقعی شاد و خوشحالی برای فرزندان ایجاد کنید
بهتر است دنیای واقعی پیرامون فرزندانتان به قدری شاد و سرزنده باشد که او برای گذراندن اوقات فراغت، به دنیای مجازی پناه نبرد.
شما باید بتوانید بین سرگرمی های آنلاین و فعالیت‌های غیر آنلاین در دنیای واقعی تعادل برقرار کنید. برای این مسئله بهتر است در بیرون از فضای خانه و در فضای آزاد نیز با هم وقت بگذرانید. پیشنهاد می کنم خودتان بیش از هر کس دیگری برای فرزندانتان زمان بگذارید و برنامه ها و بازی های مناسب سنش را به طور آنلاین و غیر آنلاین پیدا کنید.
اگر فرزندتان را در فضای مجازی تنها گذاشته و رهایش کنید، در واقع او را در میان انبوهی از افراد و جذابیت هایی که شیوه‌های مختلف زندگی و اهداف را ارائه می دهند، رها کرده اید.
در آنچه ذکر کردیم از شما خواستیم که با نظارت به فرزندانتان گوشزد کنید که در میدان بزرگ فضای مجازی نقش آفرینی کرده و هوشمندانه انتخاب کنند و در خصوص ارتباط با دیگران تصمیم درست و منطقی بگیرند.
اگر نقش فضای مجازی در تعلیم و تربیت را نادیده بگیریم و با مدیریت صحیح و دلسوزانه نتوانیم از فرزندان حفاظت کنیم، با اثراتی که در ادامه می خوانید روبرو خواهیم شد:
اثرات مخرب فضای مجازی حفاظت نشده در تعلیم و تربیت
- دور شدن و بی توجهی به واقعیات: اینترنت و دنیای مجازی با جذابیت های نادرست، فضا را برای ساختن هویت های جعلی فراهم کرده و افراد را به سمت غیر واقعی بودن سوق می دهد.
- وابستگی به حضور در فضای مجازی (اعتیاد مجازی): این دنیای جذاب و هزار رنگ به طوری فرد را وابسته و درگیر می کند که فرد بدون استفاده از آن احساس کمبود کرده و از حالت عادی خارج می شود. در واقع افراد تمام آن توجه و سرگرمی که از دنیای واقعی طلب می‌کنند را در دنیای مجازی می یابد و به همین دلیل دچار انزوا و کناره‌گیری اجتماعی می‌شود.
- انزوا و تنهایی: اغلب افراد برای پر کردن اوقات تنهایی خود، به فضای مجازی رو می‌آورند. این فضا ممکن است فرصت ارزشمند یافتن روابط عمیق و انسان های واقعی و همفکر را از شما بگیرد و باعث انزوا شود که تأثیر فضای مجازی در تربیت است.
- سوء استفاده اخلاقی: پاکی و صداقت زیاد در کودکان و نوجوانان باعث می شود که با اعتماد غلط به افراد سودجو اینترنتی، اولین قربانیان فضای مجازی باشند. و جالب اینکه اغلب افرادی که گرفتار این سودجویان می‌شوند، ضمن ناکامی و عدم موفقیت در فعالیت های روزانه، همواره ترس و ناراحتی شدیدی دارند و از بازگو کردن مسئله ای که با خود دارند، خودداری می کنند.
کلام آخر
پس باید نقش فضای مجازی در تعلیم و تربیت جدی را بگیریم و چگونگی برخورد و محافظت در برابر خطرات احتمالی آن را بیاموزیم.
چرا که گسترش فضاهای مجازی اینترنتی، آسیب های گوناگونی در زمینه تعلیم و تربیت کودکان و نوجوانان ایجاد کرده است.
آسیب هایی چون دسترسی آسان به منابع غیر اخلاقی، تضعیف باورهای اخلاقی و دینی و تعارض ارزش ها، اعتیاد به فضای مجازی، انزوای اجتماعی و اتلاف وقت، کاهش ارتباطات خانوادگی و کم شدن تعامل و ارتباط بین والدین و فرزندان و… .
بنابراین هدایت و نظارت والدین در کنار شناخت و آگاهی از آسیب های پیش روی فضای مجازی، بهترین راهکار رفع خسارات آن است.
هم چنین پیشنهاد می کنیم مقاله تاثیر اینترنت بر آینده کودکان و همچنین تعرفه خدمات نصب و راه اندازی سیستم مدیریت آموزش الکترونیک (LMS) را مطالعه بفرمایید.
